Jak znaleźć miejscowość w Wielkopolsce? Na początek Mapy internetowe Wyszukiwarki internetowe Znajdywanie starych nazw Serwis Kartenmeister Niemiecka wikipedia Strony Łukasza Bieleckiego Posen-l Spisy miejscowości Inne Na koniec
Jak znaleźć miejscowość w Wielkopolsce?
Ten poradnik pokaże w jaki sposób można zlokalizować miejscowość na terenie (szeroko pojętej) Wielkopolski dysponując obecną nazwą lub też starą, XIX-wieczną (polską lub niemiecką).
Na początek
Na początek powinniśmy ustalić, czy nazwa miejscowości, którą posiadamy istnieje obecnie czy też została zmieniona, przemianowana, włączona w skład innej, itd. Jeśli dysponujemy nazwą polską, możemy spróbować następujących serwisów:
Mapy internetowe
Jeśli dysponujemy polską nazwą miejscowości, która istnieje obecnie, najlepiej skorzystać z map internetowych. Stosunkowo najbardziej dokładną jest:
ale można polecić również:
oraz serwisy zagraniczne takie jak:
- maps.google.com (należy pamiętać, aby wpisywać nazwy po angielsku np. "poznan, poland".
Wyszukiwarki internetowe
Czasem nadspodziewanie dobre rezultaty przynosi po prostu wpisanie nazwy miejscowości do wyszukiwarek internetowych, takich jak:
Dużo miejscowości oraz związanych z nimi informacji można znaleźć także w:
Można także przeszukać zasoby wikipedii korzystając z wyszukiwarki google.pl wpisując w polu wyszukiwania google.pl frazę np.:
starczanowo +site:pl.wikipedia.org(gdzie oczywiście "Starczanowo" oznacza interesującą nas miejscowość)
Znajdywanie starych nazw
Serwis Kartenmeister
Dysponując starą nazwą, której nie możemy zlokalizować w inny sposób lub też mając tylko nazwę niemiecką z czasów Wielkiego Księstwa Poznańskiego możemy spróbować użyć serwisu:
Jest to niemiecko-angielsko-języczna wyszukiwarka nazw miejscowości z czasów W.K.P. ale zawierająca też różne wersje nazw polskich z różnych okresów. Dodatkowo można określić parafię katolicką (Catholic parish) , parafię ewangelicką (Lutheran parish) oraz pruski Urząd Stanu Cywilnego (Standesamt/Civil registry). Należy pamiętać, aby nie używać polskich znaków, bowiem wyszukiwarka ich nie akceptuje. Dodatkowym problemem jest to, że podstawowymi nazwami miejscowości są nazwy niemieckie i czasem, mimo iż miejscowość istnieje w bazie danych, ciężko jest ją odnaleźć. W razie problemów, zanim się poddamy, polecam więc wypróbowanie następujących kombinacji:
- wpisujemy polską nazwę (bez polskich liter, tzn. np. zamieniamy ę = e) w pole polska nazwa miejscowości (Polish City Name/Ortsname)
- wpisujemy polską nazwę miejscowości (j.w.) w pole niemiecka nazwa miejscowości * wpisujemy polską nazwę (bez polskich liter, tzn. np. zamieniamy ę = e) w pole polska nazwa miejscowości (German City Name/Ortsname)
- to samo z nazwami niemieckimi (jeśli znamy formę niemiecką). Warto też spróbować w prosty sposób przetworzyć nazwę polską na niemiecką trzymając się kilku reguł: ę=en, ł=l, cz=tsch, ż/sz=sch, ą=an, itd. Oczywiście wiele niemieckich nazw było zupełnie niepodobnych do wcześniejszych polskich nazw, ale czasem można trafić, np. Kostrzyn=Kostschin.
Po wpisaniu interesującej nas frazy zobaczymy zazwyczaj listę kilku lub kilkunastu wyników. W jednej kolumnie jest nazwa niemiecka, w drugiej zaś powiat (niemiecki), co pozwala stwierdzić, który z wyników to nasza miejscowość.
Niemiecka wikipedia
W niemieckiej wersji wikipedii pod hasłem Provinz Posen znajduje się między innymi lista powiatów, a w każdym z nich kolejna lista niemieckich nazw miejscowości. Bezpośredni link do nazw powiatów:
Strony Łukasza Bieleckiego
Alternatywą (lub uzupełnieniem) dla serwisu kartenmeister jest serwis autorstwa Łukasza Bieleckiego:
Zawiera on podzielone powiatami i parafiami miejscowości oraz istniejące zasoby archiwalne dla każdej z parafii wraz z podaniem miejsca przechowywania ksiąg i mikrofilmów. Strona jest niestety angielskojęzyczna, ale nawet bez znajomości tego języka łatwo sobie poradzić.
Na początek wybieramy powiat. Następnie możemy przeszukać przeglądarką stronę która się otworzy (zazwyczaj wyszukiwanie to CTRL+F lub po wybraniu z menu: Edycja/Szukaj). Dzięki stronom Łukasza Bieleckiego możemy w łatwy sposób określić parafię, do której należała miejscowość, co jest bardzo przydatne przy dalszym szukaniu.
Warto także zwrócić uwagę na link:
pod którym znajduje się lista parafii z nazwą niemiecką oraz przynależnością do powiatu.
Posen-l
Kolejna baza danych miejscowości prowincji poznańskiej jest angielskojęzyczna strona Posen-L.
Z ciekawych informacji podawana jest liczba ludności w 1905 roku.
Spisy miejscowości
Gdy wszystko inne zawodzi należy sięgnąć do "poważniejszych" materiałów, a mianowicie opracowań z początku XX wieku. Szczególnie polecane są tutaj:
- Skorowidz Słupskiego - Z.Ś.Słupski, Skorowidz W. Ks. Poznańskiego, niezbędny dla każdego podręcznik obejmujący zupełny i dokładny spis wszystkich, w księdze pocztowej wykazanych blizko 7000 miejscowości z podaniem także nazw urzędowych, parafii, poczty, ludności miast, liczby parafian i właścicieli Polaków, 1909
- Słownik Mycielskiego - Józef Mycielski, Księga adresowa wszystkich miejscowości w Wielkim Księstwie Poznańskiem, zawiera miejscowości uporządkowane wg powiatów z przynależnością do USC i parafii, 1902
- Gemeindelexikon - Gemeindelexikon für das Königreich Preussen... H. 5. Provinz Posen, 1908 (dosyć kompletne opracowanie, niestety po niemiecku i do tego gotykiem)
Powyższe zestawienia zawierają szczegółowe listy wszystkich miejscowości dawnej prowincji Poznańskiej, nazwy polskie, niemieckie, przynależność do parafii oraz Urzędu Stanu Cywilnego (Standesamt). Miejscowości są pogrupowane powiatami, ale posiadają skorowidze (na początku lub na końcu). Te trzy zestawienia dostępne w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej stanowią chyba najbardziej kompletne źródła. Oprócz nich polecam również:
- Wykaz miejscowości Lekszyckiego - Wykaz miejscowości których nazwiska polskie do roku 1874 na niemieckie zmienione zostały z polskiego na niemieckie i z niemieckiego na polskie z dodaniem nowo powstałych osad alfabetycznie ułożony, Lekszycki Józef, 1875
- Spis miejscowości Boberskiego, 1922 - Spis wszystkich miejscowości Województwa Poznańskiego z wyszczególnieniem powiatu, sądu, komisarjatu, stacji kolejowej, poczty i odległości do najbliższej stacji kolejowej i poczty. Polityczny podział Województwa Poznańskiego z podaniem władz i urzędów, Lech Boberski, 1922
- Spis miejscowości Boberskiego, 1933 - Spis wszystkich miejscowości województwa poznańskiego z wyszczególnieniem gminy, parafji Kościoła Rzym.- Katolickiego i Ewangelickiego, wójtostwa, powiatu, sądu, Urzędu Stanu Cywilnego, najbliższej stacji kolejowej i poczty, Boberski, 1933
Inne
Warto także zajrzeć na inne strony, na których można znaleźć pomocnicze informacje:
- Podstawowe informacje o Wielkim Księstwie Poznańskim w języku niemieckim i analogiczne w języku polskim.
- Wiele informacji na temat nazw miejscowości, także przedrozbiorowych znajdziemy w publikacji ks. Stanisława Kozierowskiego.
Na koniec
Jeśli nadal nie udało się znaleźć nazwy miejscowości to jest duża szansa, że leżała ona poza terenem dawnej prowincji Poznańskiej, albo też została przeinaczona przez sporządzającego dokument (zapewne księdza lub Urzędnika Stanu Cywilnego). Warto zatem spróbować poszukać nieco zmienionej nazwy.
Należy także pamiętać, że powiaty dawnej pruskiej prowincji Poznańskiej nie odpowiadają obecnemu podziałowi terytorialnemu, a czasem wręcz zasadniczo się różnią.
Kolejną rzeczą o której należy pamiętać przy lokalizowaniu miejscowości i ksiąg, a która może utrudnić nam życie jest to, że zasięg terytorialny parafii nie pokrywał się ani nie zawierał z zasięgiem Urzędów Stanu Cywilnego. Czasem dwie miejscowości należące do jednej parafii należały do dwóch różnych USC. Czasem także parafie miejscowości różnych parafii podzielone były między dwa powiaty. O takich rzeczach trzeba także pamiętać, jednak przedstawione powyżej źródła i serwisy internetowe powinny ułatwić nieco pracę.
Napisał: Maciej Głowiak